به نظر می رسد، زمینه اولیه روی آوری به اعجاز عددی از یک سو، وجود حروف مقطعه در آغاز برخی از سوره های قرآن، و از سوی دیگر سابقه حساب ابجدی است که پیش از اسلام وجود داشته و عرب آن را از اقوام عبری یا سریانی گرفته بودند.
اما به هر حال، حداکثر چیزی که این سابقه القاء می کند، اعجاز عددی در حروف مقطعه است؛ نه تمام قرآن.
البته شاید تسری اعجاز عددی از حروف مقعطه به کل سوره های قرآن این باشد که این حروف مقطعه در آغاز سوره ها قرار دارند و چنان که علامه طباطبایی اظهار داشته، میان حروف مقطعه و سوره یا سوره های مربوطه تناسب سبکی و مضمونی وجود دارد.
اگر چه برخی قائل اند که این حروف مقطعه حاوی هیچ مضمون و محتوایی نیست و صرفاً برای اسکات مخاطبان یا هم سنخی حروف کلام الهی با کلام بشری ذکر شده است، اما نظم خاصی که این حروف مقطعه دارند و استفاده از حروف خاصی برای سوره های خاصی و یا تکرار حروف خاصی برای سوره های خاصی این نظریه را که این حروف اشاره به هیچ مضمون و محتوای خاصی ندارد، تضعیف می کند.
به هر حال، نهایت آنچه که این حروف مقطعه به ما القاء می کند، این است که باید در این حروف مقطعه مضمون و محتوای رمزآلودی وجود داشته باشد؛ اما هیچ دلیلی ندارد که بر سایر حروف قرآن و یا کلمات و آیات و سوره های قرآن به پژوهش هایی که هیچ مبنایی ندارد و نیز هیچ ارتباطی به حروف مقطعه ندارد، اقبال کنیم.
اگر فرض را بر این بگیریم که حروف ابجد سابقه دارد و حروف مقطعه برگرفته از همین حروف است، باید قائل باشیم که حروف مقطعه به حساب ابجد بر مضامینی دلالت دارد که این مضامین نیز باید مرتبط با سوره هایی باشد که این حروف در آغاز آنها آمده اند.
به این ترتیب، نظریه علامه طباطبایی می تواند بستری برای اینگونه تحقیقات باشد.
تلقی کلی این است که خداوند هر چیزی را که در قرآن به کار برده، با توجه به سابقه ای است که آن نزد عرب داشته است. بر این اساس، این ابداعاتی که پس از خاتمه نزول قرآن و به خصوص در دوره های معاصر پدید آمده، هیچ جایگاه علمی نمی تواند داشته باشد.
نظریه ای که علامه طباطبایی داده، صرف نظر از حساب ابجدی حروف مقطعه است.
یکی از افرادی که با حساب ابجدی به بررسی رابطه حروف مقطعه و سوره های مربوطه پرداخته اند، سید مصطفی خمینی است. نظریه ای که او عرضه کرده، این است که حروف مقطعه آغاز هر سوره به حساب ابجد اشاره به تعداد آیاتی است که برای اولین بار از آن سوره نازل شده است.
منتها او نیز برای به کرسی نشاندن نظریه اش به تذوقات و تکلفاتی روی آورده است که هیچ مبنای عقلی و نقلی ندارد.
به هر حال، نمی توان نادیده گرفت که قرآن یک کتاب هدایت است که برای هدایت عرب امی چهارده قرن پیش نازل شده و نمی توان ادعا کرد که در حروف مقطعه قرآن، مضامین و محتوای مهمی در زمینه هدایت انسان ها وجود دارد؛ به ویژه آن که اساساً ارسال رسل و انزال کتب برای بیدار کردن عقل و فطرت انسان هاست و قرار بر این نبوده است که راز و رمز ناگشوده ای را در اختیار بشر قرار دهند.
به همین جهت، بسا همین نظریه دور از واقعیت نباشد که در حروف مقطعه نیز رمز و رازی وجود ندارد و آنها عبارت از همان حروف هجایی است که برای عرب عصر نزول شناخته بود و هیچ معنا و مضمونی جز حروف هجا نداشت.
وقتی که ما می بینیم در قرآن در حد همان دانش های عامیانه و سطحی معهود عرب عصر نزول سخن گفته شده، دلیلی ندارد، در حروف مقعطه مضامین و معانی خاصی که برای عرب آن عصر نامعهود است و بسا بعد کشف شود، منظور شده باشد.
واقعیت مهمی که در مطالعات مربوط به اعجاز عددی مشاهده می شود، این است که طرفداران اعجاز علمی کسانی اند که نه چندان به زبان عربی مسلط اند و نه چندان به محتوای آیات قرآن اشراف دارند و نه مطالعه آنان عمیق و از روی تأمل و تفکر بر روی مضامین آیات است. نوعاً کسانی به اعجاز عددی روی آورده اند که مطالعات تخصصی در زمینه قرآن و تفسیر نداشته اند و رشته تحصیلی و مطالعاتی آنان معارف اسلامی نبوده است؛ بلکه فنی و مهندسی و یا علوم پژشکی و ریاضی و مانند آنها بوده است. از این رو، توجه لازم و علمی به معانی آیات و لغات نداشته اند.
به همین رو، کسانی که مشتاق کشف اعجاز قرآنند، توصیه میشوند: اوّلا زبان عربی را که زبان قرآن است، فرا بگیرند. امام صادق علیه السلام فرمودند: «تعلموا العربیة فانها کلام الله الذی یکلم به خلقه» و ثانیا فراوان قرآن بخوانند و ثالثا با تأنی و تأمل قرآ بخوانند. بدون شک اگر کسی به این سه توصیه عمل نماید با تمام وجودش اعجاز قرآن را یافته و شهود خواهد کرد و نیازی به آمارگیری از واژگان قرآن نیست.
بستر پیدایش چنین نظریاتی رمزآلوسازی قرآن از دیرباز بوده و ریشه آن به احادیثی است که برای قرآن بطونی قائل شده اند؛ بدون آن که روشن سازند که این بطون چه نسبتی با ظاهر آیات قرآن دارد.
البته شاید وجود حروف مقطعه در آغاز برخی از سوره ها نیز بی تأثیر نبوده باشد؛ چنان رشاد خلیفه به عنوان اولین کسی که به اعجاز عددی قرآن روی آورده، همین حروف را مورد توجه قرار داده است.
چنین اظهار نظرهایی درباره قرآن بیش از آن که موجب گرایش منکران قرآن باشد، موجب اعراض و اشمئزاز آنان می گردد.
